Zaprawy budowlane – rodzaje i klasy zapraw

Budowa domu w technologii murowanej wymaga zastosowania odpowiednich zapraw. Zaprawy to duża grupa materiałów budowlanych o różnym przeznaczeniu. To produkty chemii budowlanej o właściwościach umożliwiających spajanie różnych materiałów i ich wykańczanie. Zaprawy budowlane wykorzystywane są już po etapie wykonania fundamentów, aż po prace wykończeniowe. Jakie są rodzaje i klasy zapraw, kiedy i jak je stosować?

Każdy kolejny etap prac budowlanych i wykończeniowych w budynku wymaga użycia zapraw budowalnych o różnym przeznaczeniu. Są to m.in. zaprawy murarskie – do łączenia ze sobą elementów murowych bloczków lub pustaków w jedną całość, zaprawy tynkarskie – czyli po prostu tynki do zastosowania wewnątrz i na zewnątrz, podkłady podłogowe, zaprawy do podłóg przemysłowych, kleje do płytek ceramicznych.

Zaprawy budowlane – ogólny podział

Zaprawy budowlane są mieszaniną spoiwa lub lepiszczy, drobnego kruszywa, wody (lub innej cieczy zarobowej) oraz ewentualnie dodatków i domieszek. Cechą wspólną zapraw jest zawartość cementu lub innego spoiwa w ich składzie. W tym kontekście możemy je podzielić na dwie podstawowe grupy: zaprawy budowlane zwykłe (murarskie, tynkarskie) oraz zaprawy specjalne (modyfikowane). Właściwości zapraw określone są w wielu normach. Pogrupowane są w zależności od przeznaczenia np. PN-EN 998-1 [1] oraz PN-EN 998-2 [2], PN-EN 1504-3 [3], PN-EN 13813 [4]. Zaprawy budowlane klasyfikuje się również ze względu na ich skład. Biorąc pod uwagę to kryterium np. wśród zapraw tynkarskich rozróżnia się m.in. zaprawy cementowe, wapienne, cementowo-wapienne, gipsowe, gipsowo-wapienne oraz cementowo-gliniane i inne, w zależności od zastosowanych surowców.

Zaprawy cementowe

To ogólny termin używany w stosunku do zapraw budowalnych zawierających cement (czyli najczęściej stosowane spoiwo budowlane), takich jak zaprawy murarskie czy tynkarskie. Masy powstałe z mieszanki cementu oraz drobnego kruszywa w odpowiednich proporcjach są jednymi z najbardziej wytrzymałych rodzajów zapraw budowlanych. Z tego względu zaprawy cementowe stosuje się wykonania elementów, których zadaniem jest przenoszenie obciążenia. Jeśli są to zaprawy murarskie, to wykorzystuje się je do budowy fundamentów (również z uwagi na wysoką odporność na wilgoć oraz niskie temperatury), ścian konstrukcyjnych, a także warstw podkładowych wewnątrz i na zewnątrz budynków pod wszelkiego rodzaju posadzki oraz zaprawy naprawcze.

Zaprawy wapienne

Ich głównym składnikiem jest wapno gaszone oraz piasek. Charakteryzują się dobrymi właściwościami termicznymi, jednak wykazują niską odporność na uszkodzenia mechaniczne i działanie warunków atmosferycznych. Znajdują zastosowanie przede wszystkim przy tynkowaniu wnętrz budynku, jednak obecnie zostały niemal całkowicie wyparte przez zaprawy cementowo-wapienne.

Zaprawy cementowo-wapienne

To zaprawy będące mieszanką cementu, wapna i wyselekcjonowanych kruszyw mineralnych. Są najczęściej stosowanym rodzajem zapraw, używanym do murowania ścian i fundamentów, a także wykonywania tynków – wewnątrz i na zewnątrz budynku. Zaprawy murarskie cementowo-wapienne stosuje się do budowy ścian z różnych materiałów – począwszy od betonu komórkowego, przez elementy ceramiczne, betonowe, po bloczki wapienno-piaskowe. Mogą występować jako zwykłe lub do cienkich spoin. Zaprawy tynkarskie cementowo-wapienne stosuje się z powodzeniem na wszystkie mineralne, nośne podłoża takie jak cegły i pustaki ceramiczne, silikaty, bloczki z betonu komórkowego, beton, a także stare i mocne tynki cementowo-wapienne. Tynki cementowo- wapienne są dosyć odporne na działanie wilgoci oraz charakteryzują się dobrą wytrzymałością mechaniczną oraz paroprzepuszczalnością. Można je stosować w pomieszczeniach mokrych.

Zaprawy gipsowe

Zaprawy gipsowe to tynki oraz gładzie. To produkty na bazie gipsu, których używa się głównie do wyrównywania i wygładzania powierzchni ścian wewnętrznych. Zaprawy gipsowe wykorzystuje się również do uzupełniania niewielkich ubytków oraz wyrównania niezbyt wymagających powierzchni. Niektóre zaprawy gipsowe stosuje się także do przyklejania płyt gipsowo-kartonowych, płytek gipsowych oraz innych okładzin gipsowych wewnątrz budynków.

Zaprawy murarskie

Główną funkcją zapraw murarskich jest trwałe połączenie elementów murowych, takich jak bloczki czy pustaki, w jedną całość tworząc element w postaci muru. Oprócz funkcji „spajającej” zaprawa pełni również funkcję ochronną, zabezpieczając mur przed wnikaniem do jego wnętrza wilgoci, hałasu. W przypadku elementów murowych o niedokładnych wymiarach (np. cegieł) pełni funkcję wyrównującą. Zaprawa przenosi również równomiernie obciążenia pomiędzy elementami murowymi oraz zapewnia odpowiednią odkształcalność muru.

Zaprawy murarskie różnią się pomiędzy sobą właściwościami, przeznaczeniem, grubością spoiny oraz sposobem nanoszenia ich na mur. Najpopularniejszym rodzajem zaprawy murarskiej stosowanej do murowania ścian jest zaprawa do ogólnego przeznaczenia (G): cementowa lub cementowo- wapienna oraz zaprawa do cienkich spoin (T). Na rynku dostępna jest również zaprawa lekka (L), czyli zaprawa ciepłochronna.

Zaprawa zwykła (tradycyjna zaprawa murarska) to zaprawa na bazie cementu. Może być ona przygotowana bezpośrednio na budowie w betoniarce lub mieć postać gotowej suchej mieszanki przeznaczonej do rozrobienia z odpowiednią ilością wody. Na budowę są też dostarczane mieszanki w formie świeżej zaprawy gotowej do użycia. Producenci gotowych zapraw deklarują określone ich właściwości i przeznaczenie. W przypadku zapraw wytwarzanych bezpośrednio na budowie takiej gwarancji nie ma. Zaprawa zwykła nakłada jest za pomocą tradycyjnej kielni murarskiej. Grubość spoin w murze powinna wynosić od 8 mm do 15 mm, dzięki czemu możemy ją stosować nawet przy murowania z mniej dokładnych wymiarowo elementów murowych.

Zaprawa do cienkich spoin tak jak zaprawa zwykła jest przygotowana na bazie cementu oraz wapna lub składników zastępujących wapno. Na budowę dostarczana jest w postaci suchej gotowej mieszanki w workach, do wymieszania z odpowiednią ilością wody. Zaprawę do cienkich spoin stosuje się przy wykonywaniu murów z elementów murowych o dużej dokładności wymiarowej. Umożliwia wykonywanie cienkich spoin o grubości od 0,5 do 3 mm (w praktyce, przy prawidłowym wykonaniu muru spoina ma grubość około 1 mm). Jej zastosowanie pozwala znacznie zredukować lub wykluczyć występowanie mostków termicznych na połączeniach murowanych elementów ściennych. Używa się jej zarówno do murowania ścian jednowarstwowych, które nie zostaną osłonięte warstwą termoizolacji w postaci styropianu czy wełny mineralnej, ale również tych z dodatkowym ociepleniem. Zaprawa na mur powinna być nanoszona za pomocą specjalnej ząbkowanej kielni z dozownikiem. Kształt i wielkość zębów ułatwiają nałożenie odpowiedniej ilości zaprawy. Murowanie na zaprawę do cienkich spoin znacznie ułatwia i przyspiesza prace murarskie. Nie trzeba mieć takiej wprawy jak przy murowaniu na zaprawę zwykłą. Cienka spoina to też mniej wilgoci technologicznej podczas murowania, przez co ściana szybciej wysycha.

Zaprawy lekkie, tzw. zaprawy ciepłochronne to zaprawy projektowane o gęstości nie większej niż 1300 kg/m³ (w stanie suchym). Ze względu na swoją niższą gęstość w porównaniu do zapraw na bazie cementu i wapna charakteryzują się lepszą izolacyjnością cieplną. Swoje właściwości zawdzięczają lekkim składnikom dodanym do mieszanki takim jak np. gliniec, pumeks, keramzyt, perlit. Ze względu na grubość spoiny (od 8 do 15 mm) zaprawa jest coraz rzadziej stosowana, gdyż izolacyjność cieplna zaprawy lekkiej jest o wiele gorsza od elementów murowych stosowanych do wykonywania ścian jednowarstwowych.

Klej poliuretanowy, który też jest stosowany do łączenia elementów murowych nie należy klasyfikować jako zaprawę, ponieważ nie podlega on zharmonizowanej normie na zaprawy murarskie PN-EN 998-2 [2]. Jest stosowany przy dokładnych elementów murowych z betonu komórkowego lub szlifowanej ceramiki. W murze trzeba go stosować z zaprawą murarską, bowiem nie da się wykonać całego muru na klej poliuretanowy.

Wszystkie zaprawy (nie dotyczy kleju poliuretanowego) należy stosować w temperaturze od +5°C do +25°C. Wartości temperatury dotyczą zarówno temperatury powietrza, jak stosowanych elementów murowych. Pośród zapraw murarskich do cienkich spoin można znaleźć zaprawy zimowe, umożliwiające murowanie przy temperaturach od +5°C do 0°C.

Zaprawy tynkarskie

Innego rodzaju zaprawami są zaprawy tynkarskie. Zaprawa tynkarska jest mieszaniną spoiwa, wody, kruszywa, a także dodatków lub/ i domieszek. Służą do wykańczania powierzchni murowanych ścian zewnętrznych i wewnętrznych, a także słupów i stropów (sufitów). Stosowane są również jako warstwa podkładowa pod elementy, które wymagają gładkiego podłoża (np. pod płytki ceramiczne, gdy ściana została wymurowana z elementów murowych o dużej tolerancji wymiarowej). Pełnią funkcje dekoracyjne, ochronne, a także specjalne.

Tynki można klasyfikować według różnych kryteriów, najczęściej przyjmowany podział są to:

Podział tynków ze względu na sposób i miejsce przygotowania masy tynkarskiej:

• zaprawy przygotowane na miejscu budowy,
• półgotowe- przygotowane na miejscu budowy z gotowych suchych mieszanek rozrabianych z wodą na budowie (w worku),
• gotowe zaprawy wytwarzane w fabryce (we wiadrach).

Rodzaje tynków ze względu na miejsce zastosowania:

• tynk zewnętrzny tzw. tynk elewacyjny,
• tynk wewnętrzny (ścienny i sufitowy).

Ze względu na rodzaj nanoszenia:

• nakładane ręcznie,
• nakładane mechanicznie.

Z uwagi na liczbę warstw i wygląd powierzchni zewnętrznej

• jednowarstwowe- wykonywane są najczęściej z narzutu zaprawy wapiennej, cementowej lub cementowo- wapiennej. Stosuje się je w miejscach, w których ważne jest uszczelnienie, zabezpieczenie, a nie wygląd tynkowanej powierzchni. Tynki tego typu wykonuje się jako surowe: ściągane pacą, rapowane, pędzlowane, wygładzane kielnią.
• dwuwarstwowe – wykonywane z obrzutki (np. rzadka zaprawa cementowa lub cementowo-wapienna) i narzutu (np. zaprawa cementowo- wapienna lub wapienna). Tego typu tynk wykonywany jest na strychach, piwnicach, w pomieszczeniach tymczasowych.
• trójwarstwowe – składają się z obrzutki, narzutu oraz trzeciej warstwy zwanej gładzią. Do tynków trójwarstwowych możemy zaliczyć tynki zwykłe, szlachetne i specjalne.

Zaprawy klejące

Wykorzystuje się je do mocowania elementów dekoracyjnych, takich jak płytki ceramiczne lub kamienne, do różnych podłoży – ścian, podłóg czy elewacji. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje klejów:

• kleje typu C – (cementowe) to najbardziej uniwersalne i powszechnie stosowanezaprawy klejąc Mogą być używane na wielu powierzchniach i służyć m.in. do przyklejania płytek ceramicznych, klinkierowych oraz kamienia naturalnego;
• zaprawy klejące typu D – (dyspersyjne) stosuje się do przyklejania płytek na powierzchniach drewnopodobnych, metalowych, gipsowych oraz pokrytych glazurą.
• kleje typu R – używa się ich często w miejscach stosowania środków agresywnych chemicznie (np. myjnie samochodowe, baseny kąpielowe), podczas przyklejania płytek na inne płytki ceramiczne, a ze względu na dużą odporność na działanie wilgoci także na podłożach zewnętrznych.

Właściwości zapraw klejących dotyczące czasu ich wiązania wyróżnia się oznaczeniem cyfrowym:

• 1 – oznacza zaprawy normalnie wiążącą,
• 2 – to kleje o podwyższonych parametrach.

Do oznaczenia właściwości zapraw klejących stosuje się także oznakowanie literowe:

• E – oznacza, że właściwości zaprawy klejącej pozwalają na korygowanie położenia płytek po ich zamontowaniu w wydłużonym czasie;
• F – informuje o szybkim wiązaniu zaprawy klejącej;
• T – w ten sposób oznaczane są kleje o zmniejszonym spływie, wykorzystywane do przyklejania okładzin na powierzchniach pionowych;
• S1 i S2 – odnoszą się do stopnia odkształcalności. Zaprawy klejące S1 stosuje się na powierzchniach narażonych na odkształcenia w zakresie od 2,5 do 5 mm, S2 – powyżej 5 mm.

Wśród zapraw klejących znajdziemy zarówno produkty przeznaczone do przyklejania okładzin takich jak płytki ceramiczne czy kamienne, jak również kleje produkowane z myślą o innych wyrobach np. płytach gipsowo-kartonowych (kleje gipsowe), czy płyty styropianowe (zaprawy klejące do ociepleń).

Zaprawy specjalne

To określenie używane w stosunku do produktów o specjalnych właściwościach i przeznaczeniu. Zalicza się do nich m.in. zaprawy naprawcze do betonu, zaprawy montażowe, zaprawy ognioodporne, służące do zabezpieczenia przejść rurowych, kablowych i drzwi przeciwpożarowych, zaprawy szybkowiążące o plastycznej konsystencji i bardzo szybkim procesie wiązania, zaprawy pomocnicze, służce np. do uszczelniania szczelin na powierzchniach poziomych i pionowych oraz zaprawy do wypełnia rys powstałych w konstrukcjach betonowych, ceglanych, kamiennych oraz żelbetonowych.

Klasy zapraw murarskich

Zaprawy murarskie oznacza się symbolem literowo-liczbowy (np. M5) klasyfikującym je pod względem wytrzymałości na ściskanie. Liczba w symbolu klasy oznacza średnią wytrzymałość zaprawy na ściskanie (w MPa i N/mm²) po 28 dniach twardnienia. Wśród zapraw murarskich dostępne są zaprawy o wytrzymałości na ściskanie klasy M1, M2,5, M5, M10, M15, M20 M25 oraz Md, gdzie d oznacza wytrzymałość na ściskanie większa niż 25 MPa. W projekcie powinna być określona klasa zaprawy murarskiej. Jeśli jej nie ma, to powinno się to skonsultować z projektantem lub kierownikiem budowy. Najczęściej zaprawy klasy M10 i M15 wykorzystuje się do murowania ścian fundamentowych z bloczków betonowych, natomiast zaprawę klasy M5 używa się podczas budowy ścian nośnych i działowych z betonu komórkowego. Tzw. zaprawy zimowe mają wyższą wytrzymałość, po to, by przyspieszyć proces wiązania.

O czym należy pamiętać stosując zaprawę budowlaną?

Poza doborem odpowiedniej zaprawy do rodzaju wykonywanych prac należy pamiętać o jej prawidłowym przygotowaniu zgodnie ze wskazaniami producenta. Należy to zrobić wg instrukcji, która jest zawarta na opakowaniu. Równie ważne jest właściwe przygotowanie podłoża, co zapewni dobrą przyczepność zaprawy i jej odpowiednie wiązanie. Stosując zaprawy budowlane należy także zwrócić uwagę na czas, w którym zaleca się wykorzystać świeżą zaprawę. Po jego upływie zastosowanie zaprawy może być nie tylko utrudnione, ale także sama zaprawa może nie mieć deklarowanych przez producenta właściwości użytkowych. Przed zastosowaniem zaprawy należy również upewnić się, że temperatura powietrza oraz podłoża, podczas której będzie stosowana nie przekracza wartości wskazanych przez producenta danego wyrobu.

Podsumowanie

• Główną funkcją zapraw murarskich jest trwałe łączenie materiałów murowych. Mogą być używane zarówno do murowania ścian zewnętrznych jak i wewnętrznych.
• Zaprawy tynkarskie stosuje się do wykańczania powierzchni murowanych ścian zewnętrznych i wewnętrznych, a także słupów i stropów (sufitów).
• Wśród zapraw klejących dostępne są produkty przeznaczone do przyklejania okładzin takich jak płytki ceramiczne czy kamienne, jak również kleje produkowane z myślą o przyklejaniu innych produktów np. płyt gipsowo-kartonowych czy styropianowych.
• Zaprawy cementowe wykorzystuje się do wykonywania fundamentów, pierwszej warstwy w murze, ścian konstrukcyjnych czy warstw podkładowych pod wszelkiego rodzaju posadzki.
• Zaprawy cementowo-wapienne stosuje się przede wszystkim do murowania ścian, fundamentów oraz tynkowania powierzchni ścian i stropów.
• Zaprawy gipsowe stosuje się głównie do wyrównywania i wygładzania powierzchni ścian wewnętrznych.
• Parametry zapraw budowlanych mogą się znacznie różnić w zależności od rodzaju i przeznaczenia. W związku z tym bardzo ważny jest właściwy dobór zaprawy, a także jej stosowanie zgodnie z zaleceniami producenta.
• Aby wybrać odpowiedni rodzaj i klasę zaprawy do realizacji danego projektu warto zawsze skonsultować się z fachowcem.
• Zaprawy budowlane osiągają swoje końcowe właściwości dopiero po stwardnieniu. Oczekiwane funkcje zależą od rodzaju, grubości warstw i warunków ich zastosowania.
• Zaprawę należy dobrać do rodzaju podłoża. Poszczególne rodzaje elementów murowych znacząco różnią się od siebie właściwościami użytkowymi. Dlatego też do każdego rodzaju (beton komórkowy, silikaty, ceramika beton kruszywowy i lekki) należy dobrać odpowiedni typ zaprawy, który zapewni odpowiednią przyczepność.
• Murowanie na zaprawę do cienkich spoin znacznie ułatwi i przyspieszy prace murarskie. Nie trzeba mieć takiej wprawy jak przy murowaniu na zaprawę zwykłą. Cienka spoina to też mniej wilgoci technologicznej, przez co świeżo wymurowana ściana szybciej wysycha.

Poznaj zaprawy budowlane SOLBET na www.zaprawy-kleje.pl

Literatura:

1. PN-EN 998-1:2016-12 Wymagania dotyczące zaprawy do murów – Część 1: Zaprawa do tynkowania zewnętrznego i wewnętrznego.
2. PN-EN 998-2:2016-12 Wymagania dotyczące zaprawy do murów – Część 2: Zaprawa murarska.
3. PN-EN 1504-3:2006 – Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych – Definicje, wymagania, sterowanie jakością i ocena zgodności – Część 3: Naprawy konstrukcyjne i niekonstrukcyjn
4. PN-EN 13813 – Podkłady podłogowe oraz materiały do ich wykonania — Materiały – Właściwości i wymagania.